Talep, en basit bir anlatımla satın alma gücü ile desteklenmiş istekler olarak ifade edilebilir. Burada temel unsur bireylerin mevcut istek ve ihtiyaçları değil, bu istek ve ihtiyaçların satın alma gücü ile desteklenmiş olmasıdır.
Diğer bir ifadeyle satın alma gücü ile desteklenmemiş istekler ekonomi bilimi çerçevesinde talep olarak adlandırılmaz. Bunun nedeni, istediği bir mal veya hizmeti satın alacak gücü (parası) bulunmayan bir kimsenin o malın fiili alıcısı olamayacağı gerçeğidir. Ancak bir mal veya hizmetin fiili alıcısı olabilecek kimseler, o mal veya hizmetin piyasa fiyatını etkileyebilirler. Bu anlatımlardan sonra talep, belirli bir piyasada, belirli bir zamanda, belirli bir fiyattan, satın alınmak istenen ve satın alma gücü ile desteklenen mal ve hizmet miktarı olarak tanımlanabilir. Kişilerin tek tek taleplerine kişisel talep, kişisel taleplerin toplamına ise piyasa talebi denir.
Talep Eğrisi Nedir, Nasıl Elde Edilir?
Bir malın fiyatı düştükçe o mala olan talep artar, aksine fiyatı yükseldikçe mala olan talep azalır. O hâlde mala olan taleple malın fiyatı arasında ters yönlü bir ilişki vardır. Bunun sonucu olarak bu iki değişkenden biri azaldığı zaman diğeri çoğalmakta, aksine biri artarken diğeri azalmaktadır. Ekonomide bu duruma talep yasası adı verilir.
| Pantolon Fiyatı (₺/Adet) | Bir Yılda Pantolon Talebi (Adet / Yıl) |
|---|---|
| 50 | 3 |
| 100 | 2 |
| 150 | 1 |
Bu tabloda bulunan rakamlardan faydalanarak talep eğrisini çizmek mümkündür. Talep eğrisini çizmek için dikey eksen üzerine fiyatları, yatay eksen üzerine de talep edilen miktarları işaretlemek gerekir. İşaretlenen noktalar birleştirildiğinde talep eğrisi elde edilmiş olur. Aşağıdaki grafikte 50, 100 ve 150 TL fiyatlarına karşılık gelen 1, 2 ve 3 pantolon talebi miktarları birleştirilerek sırasıyla A, B ce C noktaları bulunmuş ve toplam talep eğrisi çizilmiştir. Toplam talep eğrisinin eğimi negatiftir. Çünkü fiyatlar ile satın alınan miktarlar arasındaki ilgi ters orantılıdır. Talep yasası gereğince fiyatların yükselmesi, satın alınan miktarı ters yönde etkilemektedir.
Örneğin pantolon fiyatı 50 TL’den 150 TL’ye çıktığında talep edilen pantolon adedi 3 adetten 1’e iner. Eğer pantolon fiyatları 150 TL’den 50 TL’ye düşseydi talep edilen pantolon sayısı 1 adetten 3’e çıkacaktı.
Talep, malların insan ihtiyaçlarını karşılama özelliğine sahip olmasından doğar. İnsanlar ihtiyaçlarını giderme özelliğine sahip olan malları edinebilmek için istekte bulunurlar, bu istek yeterli satın alma gücü ile desteklendiğinde de talep oluşur. Talebin özünde fayda unsuru yatar çünkü fayda, malların insan ihtiyaçlarını karşılama özelliğidir. Faydayı sağlayabilmek ise ancak bir bedel ödemekle mümkündür. Bu bedele fiyat adı verilir.
Talebin Başlıca Özellikleri
- Satın alma isteğinin var olması,
- Bu isteği destekleyecek satın alma gücünün bulunması,
- Satın alma isteğinin belli bir zaman veya dönem içinde olması,
- Talebi karşılayacak bir piyasanın olması,
- Ürünün birim fiyatının belirlenmiş olması olarak açıklanabilir.
Bu özelliklerden herhangi birinin eksikliği talebin oluşmasına engel olur.
Her ne kadar sayılan özelliklerin tamamı olsa da talebe etki eden birtakım faktörler de vardır.
Talebe Etki Eden Faktörler
1- Mal veya hizmetin fiyatı
Talebi belirleyen en önemli faktörlerden birisi mal veya hizmetin fiyatıdır. Bir malın fiyatının düşmesi o mala olan talep miktarını artırır. Çünkü fiyatı düşük olan mal tüketici için her zaman caziptir. Buna karşılık, fiyatı yüksek olan maldan daha az satın alma ihtimali daha kuvvetlidir. Mevsim sonu indirimlerinde, fiyatların düşmesi nedeniyle satışların daha fazla olması, düşük fiyatlı mallara olan talep artışına verilebilecek başlıca örneklerdendir. Örneğin piyasaya sunulan ilk bilgisayarların satış fiyatı yüksek olduğundan talep düşük kalmış, zamanla bilgisayar maliyetlerinin azalması fiyatın düşmesine ve talebin artmasına neden olmuştur.
2- Kişinin geliri
Kişiler veya aileler, gelir durumlarına göre az, orta ve yüksek gelirli olmak üzere üç grupta toplanabilir. Ancak, bunların kesin sınırlarla birbirinden ayrılması mümkün değildir. Bir bölgede veya bir ülkede yüksek gelirli sayılan kişi, başka bir bölge ya da ülkede az gelirli gruba dâhil edilebilir. Yüksek gelir, yüksek satın alma gücü demektir. Az gelir ise satın alma gücünün, dolayısıyla talep miktarının düşük düzeyde kalması demektir. Başka yerden ek geliri yoksa bir memurun maaşı onun geliridir. Ülkeler arasında gelir karşılaştırmaları yapılırken kişi başına düşen millî gelir miktarları üzerinde durulur. Kişi başına millî geliri 10.000 ABD doları olan bir ülkede toplam talep, kişi başına millî geliri 2.000 ABD doları olan ülkedeki toplam talepten, genelde daha yüksektir.
Kişilerin gelir düzeyi, ne kadar mal ve hizmet satın alacaklarını (talep miktarlarını) belirlediği gibi hangi çeşit ve kalitede mal satın alacaklarını da etkiler. Aylık geliri 1.000 ¨ olan bir kişi ile aylık geliri 6.000 ¨ olan bir diğer kişinin talep yapıları, birbirinden farklıdır. Gelişmiş ülkelerde yaşayan insanların gelirlerinin daha fazla olması nedeniyle talep miktarları da gelişmekte olan ya da az gelişmiş ülkelerde yaşayan insanlara nazaran elbette daha fazla olacaktır.
3- Kişinin alışkanlıkları, tercih ve gelenekler
İnsanların ve toplumların şimdiki talep yapıları, geçmişlerinin bir yansımasıdır. Teknolojik gelişmelerin ve iletişimin çok etkili olduğu çağımızda, insanların ve toplumların benzer talep kalıplarına yöneldiğini, farklılıkların azaldığını iddia etmek mümkündür. Ancak toplumun çeşitli kesimleri ile bölgeler ve ülkeler arasında önemli farklılıklar vardır. Beslenme, giyinme, kültür ve eğlence istekleri ya da harcamaları, aynı kentin insanları arasında bile farklıdır. Çünkü insanlar, öncelikle zorunlu ihtiyaçlarını karşılayan malları talep ederler. Yani zorunlu ihtiyaçlara olan talebin şiddet derecesi diğer ihtiyaçlara nazaran her zaman daha fazladır. Dolayısıyla ekmek, su, yiyecek gibi temel ihtiyaçlar her zaman daha çok talep görür.
4- Piyasa işlemleri
Ülkedeki faiz oranları, kurlar ve menkul kıymet piyasaları tüketicinin gelir seviyesini olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilir. Alım gücü değişen tüketicinin talebi kesinlikle cebindeki paraya göre değişecektir. Ekonomik koşullar kişilerin bazen isteklerinden vazgeçmelerine bazen de daha çok tüketim yapmalarına neden olabilir. Örneğin faizlerin yükselmesi bankalardaki mevduatların artmasına neden olacak, faizlerin artması kredi maliyetlerini artıracak bu da üretim maliyetlerini yükseltecektir.
5- Nüfus
Nüfusun büyüklüğü ve yapısı da talebi etkileyen faktörlerdendir. Çocuk nüfusunun çok olması oyuncak sektöründeki talebi, genç nüfusun çok olması kozmetik ürünlerindeki talebi, yaşlı nüfusun çok olması ise sağlık sektöründeki talebi arttırabilir.
6- Mevsimlik faktörler
Pek çok mala ve hizmete olan talep mevsim şartlarına bağlı olarak değişir. Örneğin dondurma talebi yaz aylarında, yakacak talebi kış aylarında artar.
7- Malın karşıladığı ihtiyacın şiddet derecesi
Bir malın karşıladığı ihtiyacın şiddet derecesi de mal ve hizmetlerin talebine etki eder. Örneğin çok acıkan bir insanın karnını doyurma ihtiyacı karşısında malın fiyatının az ya da çok olması önemini yitirecek, kişinin bir an önce açlığını giderme zorunluluğu daha baskın olacaktır.
| Talep ne zaman azalır? | Talep ne zaman artar? |
| Tercih ve beğenilerde negatif değişme olduğunda | Tercih ve beğenilerde pozitif değişme olduğunda |
| Normal mallar için gelir azaldığında | Normal mallar için gelir arttığında |
| Düşük mallar için gelir arttığında | Düşük mallar için gelir azaldığında |
| Tamamlayıcı malların fiyatları yükseldiğinde | Tamamlayıcı malların fiyatları düştüğünde |
| İkame malların fiyatları düştüğünde | İkame malların fiyatları yükseldiğinde |
| Satın alanların sayısı azaldığında | Satın alanların sayısı arttığında |
| Arzın artacağı beklendiğinde | Arzın azalacağı beklendiğinde |
| Devlet desteği azaldığında | Devlet desteği arttığında |
| Vergiler arttığında | Vergiler azaldığında |
