Şehzade kime denir? :Osmanlı Devleti’nde, padişahın erkek çocuklarına “şehzade” denirdi. Osmanlı Devleti’nde şehzadeler, sancağa çıkmadan önce sarayda, şehzadelerin eğitimi konusunda devrin en ileri hocalarından en iyi eğitimi almaktaydılar. Sarayın üçüncü avlusunda iç oğlanlarla birlikte dini, ilmi ve idari alanlarda eğitim görürlerdi. Özellikle binicilik ve dövüş sanatları eğitimini iç oğlanlarla birlikte alırlardı. Hatta saray içinde şehzadelerin eğitimine ait bir de “Şehzade Okulu” bulunmaktaydı.
Sancağa Çıkma Usulü Nedir?
Sancak denilen küçük yerleşim bölgelerine gönderilen şehzadeler o bölgenin yönetiminden sorumlu olurdu. Bu şekilde eğitilmiş olan şehzadeler tecrübe kazanmış olurdu. Sancağa çıkma ilk olarak Orhan Gazi tarafından uygulanmış ve son olarak 3.Mehmet sancaktan yetişip tahta çıkmıştır.
Şehzadelerin eğitimlerinin bir diğer ayağı da sancaklara çıkarılmalarıydı. Osmanlı şehzadelerin, gelecekte hükümdar adayı olmaları vesilesiyle gerekli beceri ve tecrübeyi almaları için kendilerine yardımcı olarak atanan lalalar nezaretinde sancaklara çıkarılırlardı. Sancağa çıkma yaşı genelde on beş idi. Ancak bunun bir kural olmadığı ve daha erken yaşlarda sancağa çıkan şehzadelerin var olduğu bilinmekteydi. Nitekim II. Mehmet (Fatih) sekiz yaşında, II. Bayezid ise yedi yaşında sancağa gönderilmiştir. Osmanlı Devleti’nde, İzmit, Bursa, Kefe, Konya, Kastamonu, Kütahya, Manisa ve Amasya gibi şehirler önemli şehzade sancaklarıydı.
Şehzadeler yanlarında annesi, lalaları ve askerleri dışında; defterdar, nişancı, Divan katibi, kapıağası, tabib, bahçivan vb. Görevlilerle birlikte sancağa gönderilirlerdi Sancakta bulunan şehzadelere “Çelebi Sultan” denirdi. Sancağa çıkarılan şehzadelerden yaşları müsait olanlar, tıpkı başkent İstanbul’daki Divana benzer bir Divan teşkilatı kurar, sancaklardaki idari işleri yürütürlerdi.
Dolayısıyla sancaklar adeta küçük bir Devlet teşkilatlanmasının örneğini gösterir ki bu sayede şehzadeler Devlet yönetimini yaşayarak öğrenmiş olurdu. Yine şehzadeler, çok tecrübeli Devlet adamlarının gözetiminde hem sancaktaki işleri yürütür hem de Devlet tecrübesi kazanırlardı. Şehzadeler görev yaptıkları sancaklarında zeamet ve tımar dirlikleri dağıtabilir, resmi belge ve yazışmalara kendi tuğralarını çekebilirlerdi. Ancak tüm bu işleri merkeze yani başkente bildirmek ve kayıt altına almak zorundaydılar.
Diğer yandan sancaklarda halkla iç içe olan şehzadeler, halkın tüm dertleriyle ilgilenirken idari kadrolarını da buna göre yönlendirmişlerdir. Osmanlı Devleti’nde 16. Yüzyıl sonlarına doğru şehzadelerin sancağa çıkma yöntemlerinde birtakım değişiklikler yapıldı. II. Selim Dönemi’nden itibaren şehzadelerin sancaklara çıkma yönteminde sadece büyük ve hükümdar adayı olan şehzadenin sancağa çıkmasına karar verildi ve sadece Manisa şehri şehzade sancağı olarak belirlendi. 17. Yüzyıldan itibaren ise büyük şehzadenin de sancağa çıkma usulü tamamen kaldırılarak şehzadelerin sarayda eğitim almalarına karar verildi. Sancağa çıkma yerine şehzadelere ismen sancak verilerek yerine mütesellim (vekil) gönderildi.
Sancağa çıkma usulünün kaldırılması ve sonuçları
- Osmanlı devletinde sancağa çıkma usulü, şehzadelerin padişah olmadan önce bir süre tecrübe kazanmaları için belirli bir bölgeyi yönetmesi için yetkilendirilmesi anlamına gelmektedir.
- Yaşanan saray içi taht kavgaları, sonucunda bazı şehzadelerin öldürülmesi, yönetenleri bu durumu kaldırmaya itmiştir.
- Şehzadelerin öldürülmesinin yasaklanması sonucunda şehzadelerin sancaklara gönderilmesi tehlike arz etmeye başlamıştır.
- Aynı şekilde, sancağında elini iyiden iyiye güçlendiren şehzadelerin isyanlarını bastırmak amacıyla bu sistemden vazgeçilmiş, yerine kafes usulü sistemi gelmiştir.
