Öncelikle Takvim Nedir? Sorusuna cevap verecek olursam; Zamanın gün, ay, yıl gibi parçalara ayrılarak düzenli bir sırayla gösterildiği çizelgeler takvim olarak adlandırılır. Peki Dünyada en çok kullanılan takvimler hangileridir? Bu soruya da içeriğin devamında yanıt bulabilirsiniz.
Takvimler toplumların gereksinimlerine göre belirli bir başlangıç zamanını esas alarak düzenlenir.
İlk çağlardan günümüze takvimlerin oluşturulmasında Ay ve Güneş’in periyodik hareketleri dikkate alınmıştır.
Ay ve Güneş’in Periyodik Hareketleri
Ay
Ay’ın kendi ekseni etrafında dönme, Dünya çevresinde ise dolanma hareketi yaptığını biliyorsunuz. Aşağıda görüldüğü gibi Ay’ın, Dünya çevresindeki yörünge hareketi sonucunda evre adı verilen farklı şekillerde gözlemlendiğini öğrenmiştiniz. Ay’ın yeni ay evresinden, ardışık iki geçişinin 12 kez tekrar etmesi ile oluşan süre, ay yılı olarak adlandırılır.
Bir başka ifade ile 12 Kavuşul Ay, 1 ay yılı olarak tanımlanmaktadır.
Buna göre;
- 1 Kavuşul Ay = 29,5 gün
- 12 Kavuşul Ay = 1 ay yılı = 354 gündür.
Güneş
Dünya’nın hem kendi ekseni etrafında hem de Güneş’in çevresinde hareket ettiğini biliyorsunuz. Dünya’nın yandaki şekilde gösterilen yörünge hareketini tamamladığı süre güneş yılı olarak tanımlanır.
Bir başka ifade ile güneş yılı Dünya’nın güneş çevresinde bir tam dolanım gerçekleştirdiğinde geçen süredir.
Tüm takvimlerin ortak zaman birimi ortalama güneş günüdür. Ortalama güneş gününün, 24 saat = 1 440 dakika = 86 400 saniyedir.
Dünya’da En Çok Kullanılan Takvimler
Aşağıdaki görsellerde çeşitli uygarlıkların kullandığı takvimler yer almaktadır. Dünyada pek çok örneğini görebileceğiniz bu takvimler kullanım alanı açısından yerel nitelik taşımaktadır. Daha geniş coğrafyalarda yaygın kullanım alanına sahip olan takvimleri şu şekilde sırayabiliriz:
Hicri Takvim
Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göçünün başlangıç kabul edildiği ve ay yılına göre hazırlanan takvimdir.
Rumi Takvim
Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göçünün başlangıç olarak kabul edildiği ve güneş yılı esasına göre hazırlanan takvimdir. Osmanlı İmparatorluğu’nda her alanda Rumi takvim Miladi takvimin kabul edildiği 1926 yılına kadar kullanılmıştır.
Miladi Takvim
İlk olarak Mısırlıların geliştirdiği bu takvim Anadolu uygarlıkları tarafından da yaygın olarak kullanılmıştır. Güneş yılı esasına göre düzenlenen takvimde, Hz. İsa’nın doğum tarihi başlangıç olarak kabul edilmektedir. Temeli Jülyen takvimine dayanan miladi takvim, Papa XIII. Gregory (Gıregori) tarafından düzenlendiği için Gregoryen (Gıregoryen) takvim olarak da adlandırılmaktadır.
Celali Takvim
Güneş yılına göre düzenlenen takvim, Selçuklu Sultanı Celalettin Melikşah tarafından hazırlatılmıştır. Astronomik esaslara göre düzenlenen takvimde, Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göçü (hicret) başlangıç kabul edilmiştir. İlkbahar (Koç) noktasının yeni yılın başlangıcı olduğu takvim 1 yıl, 365 gün 6 saattir.
On İki Hayvanlı Takvim
Güneş yılı esas alınan bu takvim Orta Asya halkları arasında yaygın olarak kullanılmıştır. İslamiyet’in kabul edilişine kadar Türkler tarafından kullanılan bu takvimde, her yıl bir hayvanla tanımlanmış, 12 yıllık 5 dönem çağ olarak adlandırılmıştır.
Ekli Yıl
Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımına göre hazırlanan takvimlerde, 1 tam dolanımın esas alındığını ve bu sürenin 365 gün 6 saat olduğunu biliyorsunuz. Bu süre 24 saate karşılık gelen ortalama güneş gününün tam katı değildir. 6 saatlik fark dört yılda bir 1 güne tamamlanır. Bu 1 günlük zamanın şubat ayına eklenmesi ile oluşan yıllara ekli yıl denilmektedir.
Artık yıl olarak da adlandırılan ekli yıl uygulaması, ilk olarak Jülyen takviminde gerçekleştirilmiştir. Ekli yıllar, yılı belirleyen rakamın 4’e tam bölünüp bölünmediği kontrol edilerek bulunur.
Örneğin 88, 1612, 2004 yılları 4’e tam bölünebildiği için ekli yıllardır.
Bu kuralın istisnai bir durumu söz konusudur:
100 ile tam bölünebilen yıllardan sadece 400 ile tam bölünen yıl ekli yıldır.
