Yerleşme ve devletleşme sürecinde Selçuklu Türkiye’si konusu ile döneme ait önemli siyasal gelişmeleri, göç ve fetihleri göreceğiz.
Selçuklu Türkiye’si konu anlatımı yazımıza 1072-1308 yılları arasındaki siyasi gelişmeler ile başlıyoruz.
1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler
- 1072 Saltuklular Beyliği’nin kurulması
- 1077 Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurulması
- 1080 Danişmentliler Beyliği’nin kurulması
- 1080 Mengücekliler Beyliği’nin kurulması
- 1081 Çaka Beyliği’nin kurulması
- 1093 Çaka Beyliği’nin yıkılması
- 1096-1099 I. Haçlı Seferi
- 1102 Artuklular Beyliği’nin kurulması
- 1141 Katvan Muharebesi
- 1147-1149 II. Haçlı Seferi
- 1157 Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılması
- 1174 Eyyubiler Devleti’nin kurulması
- 1176 Miryokefalon Muharebesi
- 1178 Danişmentliler Beyliği’nin yıkılması
- 1189-1192 III. Haçlı Seferi
- 1196 Moğol İmparatorluğu’nun kurulması
- 1202 Saltuklular Beyliği’nin yıkılması
- 1202-1204 IV. Haçlı Seferi
- 1227 Moğol İmparatorluğu’nun parçalanması
- 1228 Mengücekliler Beyliği’nin yıkılması
- 1230 Yassıçemen Muharebesi
- 1231 Artuklular Beyliği’nin yıkılması
- 1240 Bâbailer Ayaklanması
- 1243 Kösedağ Muharebesi
- 1250 Eyyubiler Devleti’nin yıkılması
- 1250 Memlûklular Devleti’nin kurulması
- 1260 Ayn-ı Calut Muharebesi
- 1270 Haçlı Seferleri’nin sona ermesi
- 1277 Karamanoğlu Mehmet Bey’in Türkçeyi resmî dil ilan etmesi
- 1308 Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılması
Oğuz Göçleri Ve Anadolu
- Anadolu’ya yapılan ilk Türk akınları IV. yüzyılın sonlarında Avrupa Hunları tarafındandır. 395-398 yılları arasında Avrupa Hunları; Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya girmiştir.
- Oğuz Türkleri ilk olarak Horasan bölgesine daha sonra Anadolu’ya göç etmiştir.
- Salgın hastalıklar, kuraklık, Kıpçakların siyasi baskıları ve Moğol Karahitaylılar’ın baskıları Oğuz Türklerinin Horasan bölgesine göç etmesinde etkili olmuştur.
Oğuz Göçleri ve Anadolu konusu hakkında daha detaylı bilgiyi buradan alabilirsiniz.
Oğuz Türklerinin Anadolu’ya Göç Etmesinde;
- Oğuz Türklerinin Gazneliler ve Karahanlılar arasında sıkışması
- Devam eden otlak sıkıntısı (Hayvancılık)
- Daha elverişli bölgelere ulaşma isteği vardır.
Tuğrul Bey kardeşi Çağrı Bey’i keşif seferleri yapmak üzere göndermiştir. Yapılan ilk seferler keşif sonrakiler yerleşme amaçlıdır.
Oğuz Türklerinin Anadolu’yu Tercih Etmesinde;
- Anadolu’nun İpek yolu üzerinde yer alması
- Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlayan bir konumda olması
- Üç tarafının denizlerle çevrili olması, verimli topraklara sahip olması
- İklim ve bitki örtüsünün uygun olması etkili olmuştur.
Türklerini Anadolu’ya Yerleşmesinin Kolaylaşmasında;
- Bizans’ta yaşanan siyasi sıkıntılar
- Anadolu’da büyük bir siyasi gücün bulunmaması
- Bizans’ın Anadolu halkından ağır vergiler alması
- Gaza ve Cihat anlayışı ile hareket edilmesi
- Anadolu halkının maddi olarak zayıf durumda olması
Türkiye Adının Kaynaklardaki Yeri
- Coğrafi olarak ilk kez Türkiye adı verilen “Türkhia” şeklinde Bizans kaynaklarında Orta Asya için kullanılmıştır.
- Avrupalılar XII. Yüzyıldan sonra Anadolu için Türkiye dediler.
- Araplar Turkiyya adı Memluk Sultanlığı için kullanılmıştır.
- Marco Polo, Anadolu’ya Küçük Türkiye demiştir. Orta Asya’ya da Büyük Türkiye demiştir.
- 1.Mesut zamanına kadar (12.yy) Anadolu’ya Romanic (Romalılar Ülkesi)
- 1.Mesut zamanında ise Turkic (Türkiye) denildi.
Anadolu’nun İlk Fatihleri
Saltuklular (1071-1202)
- Kurucusu Ebulkasım Saltuk’dur.
- Merkezi Erzurum’dur.
- Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliğidir.
- Haçlılar, Gürcüler, Ermeniler ve Trabzon Rum İmparatorluğu ile mücadele ettiler.
- Saltuklulardan günümüze ulaşan en önemli eserler; Kale, Camii, Tepsi Minare, Mama Hatun Türbesi, Üç Kümbetler ve Ulu Camii’dir.
- Selçuklu Türkiyesi hükümdarı Rukneddin Süleyman Şah tarafından 1202 yılında yıkılmıştır.
Danışmendliler (1080-1178)
- Kurusu Ahmet Gazi’dir.
- Merkezi Sivas’tır.
- Anadolu’da kurulan beylikler içinde en geniş sınırlara ulaşan Danişmendilerdir.
- Haçlılar, Bizans ve Gürcülerle mücadele savaşmışlardır.
- Anadolu’da ilk medrese olan Tokat ve Niksar’da yaptırılan Yağıbasan Medreseleri Danişmendilere aittir.
- Danişmendname en önemli destanlarıdır.
Mengücekliler (1080-1228)
• Merkezi Erzincan’dır.
• Sivas Divriği’deki Kale Camii, Ulu Cami ve Kayıtbay Camii Mengüceklilere aittir.
Artuklular (1102-1409)
• Merkezi Batman’dır.
• Hasankeyf Artukluları 1231’de Eyyubiler tarafından, Harput Artukluları 1234’de Anadolu Selçukluları tarafından, Mardin Artukluları 1409’da Karakoyunlular tarafından son bulmuşlardır.
• En uzun süre yaşayan Mardin Artuklularıdır.
Çaka Beyliği (1081-1093)
• Merkezi İzmir’dir.
• Çaka Bey ilk Türk denizcisidir. Donanma kurduğu 1081 tarihi Türk Deniz Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak kabul edilir.
• İlk beylikler içerisinde en kısa süre yaşayanıdır.
• 1. Kılıçarslan tarafından yıkılmıştır.
Türkiye Selçuklu Devleti (1075- 1308)
- Kurucusu Kutalmışoğlu Süleyman Şah’tır.
- Merkezi İznik’tir.
- Abbasi halifesi de Süleyman Şah’a hükümdarlığını onaylayan “mensur” gönderdi. Süleyman Şah daha sonra kendi adına para bastırdı.
Miryakefalon Muhaberesi (17 Eylül 1176)
- Türkiye Selçuklu Devleti ve Bizans imparatorluğu arasında yapılmıştır.
- Hükümdarları 2. Kılıç Arslan ve Manuel Kommen’dir.
- Bizans imparatorluğu daha güçlüydü.
- Savaşı Selçuklu Devleti kazanmıştır.
- Anadolu’nun tapusu artık bizdedir.
Türkiye Selçuklularında Teşkilat ve Sosyokültürel Yapı
Türkiye Selçuklu Devleti, kuruluş döneminde hem Bizans’ı ve Haçlı saldırılarını önlemeye çalışmış, diğer bir taraftan ise Türk beylikleri ve Eyyubilerle mücadele etmek mecburiyetinde kalmıştır. Bu, sosyal ve ekonomik alanda ilerlemeyi geciktirmiştir. 1176 Miryokefalon Zaferi ile Bizans’a karşı iyi bir zafer alan Türkiye Selçukluları, Danişmentlileri de bertaraf edip sonrasında siyasi, sosyal ve ekonomik çalışmalara hız verebilmiştir.
Türkiye Selçuklularının devlet teşkilatının oluşumunda, başka Türk devletlerinin izleri görülmekle birlikte, en etkili devlet Büyük Selçuklu Devleti olmuştur. Türk devletlerinin çapında bulunduğu gibi Türkiye Selçuklularında da tahta kimin geçeceği hususu net bir hükme bağlanmadığı amacıyla şehzadeler arasında taht kavgaları yaşanmıştır.
Türkiye Selçuklularında veliahtlık müessesesi devam etmiş ve sultan, büyük ya da ufak ayırt etmeksizin oğullarından birini veliaht seçmiştir. Veliahtlık, Eski Türk geleneğinde bulunduğu gibi babadan oğula, oğul ufak ise kardeşe geçse de bu hal da taht kavgalarını önlemeye yetmemiştir.
Moğolların Anadolu’ya hükmettiği dönemde değişik bir uygulamaya gidilmiştir. Şehzadeler, taht mücadelelerinde birbirlerine üstünlük kuramamışlardır. Hal böyle olunca deneyimli devlet adamlarının uzlaşmayı sağlamasıyla şehzadeler, eş hükümdarlar şeklinde devleti yönetmiştir. Fakat tüm bu otorite kayıplarına karşın Selçuklu Hanedanı’nın meşruiyeti münakaşa hususu yapılmamıştır.
Türkiye Selçuklularında devletin yönetim merkezi olan ve dergâh ya da bargâh adındaki saray, devletin yönetim yeri ve hükümdarın evi sayılmıştır. Sultanın özel hayatını sürdürdüğü saray alanına harem denilmiştir. Saray teşkilatında en mühim görevliye hâcip denmiş ve hâciplerin reislerine de “hâcibü’l-hüccab” denmiştir. Konya ilimizde bulunan Alâeddin Köşkü, Kayseri ilimizdeki Keykubâdiye Sarayı, Beyşehir bölgesinde bulunan Kubâdâbâd Sarayı, Alanya ilçemizdeki Alâiye Sarayı Türkiye Selçukluları Dönemi’ne ait en önemli olan saraylardandır.
Haçlılar Karşısında Türkler
Dini Sebepler:
- Hristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs’ü almak;
- Kuluni tarikatının çalışmaları
- Katolik Kilisesi’nin tüm Hristiyan dünyasını egemenlik altına almak istemesi
Siyasi Sebepler:
- Bizans’ın Türk ilerleyişi karşısında Anadolu’dan yardım istemesi
- Derebeyliklerin etkinliklerini attırmak istemeleri
Ekonomik Sebepler:
- Avrupalıların doğu ülkelerinin zenginliklerini ele geçirmek istemesi
Sosyal Sebepler:
- Senyör ve şövalyelerin macera istekleri
1.Haçlı Seferi (1096-1099)
- Kudüs Haçlıların, İznik ve Batı Anadolu Bizans’ın eline geçmiştir.
- Selçuklular Konya’yı başkent yaptılar.(Amacına ulaşan tek seferdir)
- Haçlılar Antakya ve Urfa’da kontluklar kurdu. (Derebeylik Anadolu’ya taşındı)
2.Haçlı Seferi (1147-1192)
- Anadolu’ya gelen haçlılar Selçuklular tarafından yenilgiye uğratıldı.
- Kralların katıldığı tek seferdir.
3.Haçlı Seferi (1204)
- Haçlılar İstanbul’u işgal ederek Bizans’taki karışıklıklardan yararlanarak Latin İmparatorluğunu kurmuşlardır.
- Haçlı seferleri amaçlarından sapmıştır.
- İznik ve Trabzon’da Rum Devletleri kurulmuştur.
Dini Sonuçları:
- Papalık kurumu güç kaybetmeye başlamıştır.
- Avrupalılar kutsal saydıkları yerleri Müslümanların elinden alamamıştır.
- Skolastik düşünce zayıflamıştır.
Siyasi Sonuçları:
- Seferlere katılan derebeylerin bir kısmının ölmesi ve bazılarının ekonomik güçlerini kaybetmesi kralların monarşi idaresinin kuvvetlenmesine yaramıştır.
- Anadolu Selçuklu devletlinin Anadolu’da üstünlük sağlaması gecikmiştir.
- Papalığın ve Katolik kilisesinin gücünü kaybetmiştir.
- Kralların otoritesi artmıştır.
Ekonomik Sonuçları:
- Avrupa ile İslam dünyası arasında ticaret ilişkileri gelişmiş ve Akdeniz limanlarının önemi aynı ölçüde artmıştır.
- İtalya’daki Venedik, Cenova ve Napoli şehirleri deniz ticaretiyle zenginleşmiştir.
- Başta Anadolu şehirleri olmak üzere Suriye ve Filistin ekonomik yönden oldukça zarar görmüşlerdir.
Sosyal Sonuçları:
- Burjuva sınıfı zenginleşmiştir.
Kültürel Ve Teknik Sonuçları:
- Avrupalılar İslam medeniyetini yakından tanımıştır.
- Kâğıt, barut, matbaa ve pusula gibi icatlar Avrupa’ya götürülmüştür.
Anadolu’da Moğol İstilası
Yerleşme sürecinde Selçuklu Türkiyesi içinde en önemli olaylardan birisi de Anadolu’daki Moğol istilasıdır. Bu dönem ile siyasi olaylar dönemi ve bölgeyi oldukça etkilemiştir.
Moğol İstilası Ve Sonuçları
- Türkiye Selçuklu Devleti 2. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237-1246) döneminde zayıflamıştır.
- Devlet yönetimi vezir Sadettin Köpek’e geçmiştir.
- Otorite boşluğundan Baba İshak isyanı ve Kösedağ Savaşı devletin sonunu getirmiştir.
Türkiye Selçuklu Devleti’nin Moğollarla İlişkileri
- Alaeddin Keykubat (1220-1237) döneminde, doğu sınırları Moğol tehlikesine karşılık korunmuştur.
- Yassıçemen savaşında Harzemşah yenilip yıkılınca Selçuklu-Moğol sınırdaş olmuşlardır.
- Eyyubilerle ittifak kurmuştur. (Ögeday Kaan’la)
Babailer İsyani (1240)
- Baba İlyas, Şeyhlikten şahlığa yükselmek istemiştir.
- 2.Gıyaseddin Keyhüsrev otorite boşluğundan yararlanmıştır.
- Baba İlyas’ın en güvendiği adam Baba İshak’tı.
- Baba İlyas ayaklanmış, Selçuklu’ya esir düşünce, Türkmenlerin başına Baba İshak geçmiştir.
- Baba İshak esir alınmıştır.
Kösedağ Savaşı (1243)
- Baba İshak isyanı devletin zayıfladığını ortaya çıkarmıştır.
- Moğollar, Sivas Kösedağ’da Selçukluları yenmiştir.
- Selçuklular yıkılma sürecine girdi. Anadolu’da 2. Türk Beylikleri ortaya çıktı.
- 1308’de 2. Mesut’un ölümüyle Türkiye Selçuklu Devleti yıkılmıştır.
Anadolu’da İkinci Beylikler Dönemi
Karamanoğulları (1250-1478)
- Nure Sufi Bey tarafından kurulmuştur.
- Merkezi Konya’dır.
- Türkçe’yi kullanmıştır.
Germiyanoğulları (1260-1429)
- Kerimeddin Ali Şiir Bey tarafından kurulmuştur.
- Karesi’de kurulmuştur.
- Denizciliğe önem vermişlerdir.
Diğer beyliklerde şöyledir; Aydın, Saruhan, Menteşe, Hamit, Candaroğulları, Dulkadiroğullarıdır.
Sonuç
Bu konular ışığında tüm başlıkların tekrar edilmesi ve Selçuklu Türkiye’si ünitesi ders notları ile alakalı sorular çözülmelidir. Konu dönemi itibari ile sınavlar ve dersleriniz için oldukça önemlidir. Hepinize iyi çalışmalar dilerim.
