Bilim, ilgilendiği konular üzerinde açıklamalar yapmayı, tahminler geliştirmeyi ve ilişkiler kurmayı amaçlayan sistematik bir bilgi bütünüdür. Bilimsel faaliyetle geliştirilen bilimsel kuramlar olayları daha açık seçik görmemizi ve anlamamızı sağlar.
Bir sosyal bilim dalı olan sosyolojide toplumsal gerçekliğin çeşitli yönlerini açıklamak için geliştirilen çeşitli kuramlar vardır. Bu kuramlar bilimsel yöntemlerle geliştirilebilir. Bilimsel yöntemler bir yandan kuramların geliştirilmesi için gereken verilerin toplanmasını ve işlenmesini, diğer yandan da geliştirilen kuramların araştırmalarla sınanması ve kontrol edilmesi sürecini kapsar.
Bilimsel yöntemde sırayla takip edilmesi gereken basamaklar vardır. Bu basamaklar şunlardır:
- Araştırılması gereken sorunu ortaya koymak
- Soruna dair hipotezler geliştirmek
- Hipotezi sınayacak bir araştırma planı ve veri toplama tekniği geliştirmek
- Verilerin analizini yapmak
- Hipotezi doğrulamak, yeniden formüle etmek veya gözden geçirmek
Aynı konular hakkında tutarlı ve geçerli betimlemeler, açıklamalar ve yorumlar üretebilen farklı bilimsel disiplinler kullandığı yöntemler bakımından birbirinden ayrılır. Bilimsel yöntem, bilim insanının doğaya, topluma, bireye, bireyin ürettiklerine ve bunlar arasındaki ilişkilere yönelik doğru betimlemelerde ve açıklamalarda bulunabilmek amacıyla geliştirilen kurallar topluluğudur.
Sosyolojik yöntemde öne çıkan üç akıl yürütme biçimi; analoji, tümevarım ve tümdengelimdir.
- Analoji: İki olay ve varlık arasında bilinen benzerliklerden yararlanarak bilinmeyen benzerliklerin bulunmasıdır. Bu yolla elde edilen bilgi sadece bir varsayımdır.
- Tümevarım: Tikelden tümele, özelden genele, tek tek olaylardan yasalara geçiş biçiminde yapılan akıl yürütmeye tümevarım denir.
- Tümdengelim: Tümelden tikele ya da yasalardan olgulara inme biçimindeki akıl yürütmeye tümdengelim denir.
Günümüz sosyolojisinde, yukarıda sözü edilen akıl yürütme biçimlerinin dışında iki temel yöntemsel bakış açısından söz edilebilir. Bunlar nicel ve nitel araştırma yöntemleridir. Aşağıda bu yöntemlerle ilgili bilgiler verilmiştir.
Nicel ve Nitel Araştırma Yöntemleri
Nicel Yöntemler
- Sosyal ve doğal dünya aynı yöntemle incelenebilir. Bu nedenle sosyal olgular doğa bilimlerinde kullanılan yöntemle incelenmelidir.
- Sosyal olgular, sayısal olarak ölçülebilen verilerin istatistiksel çözümlemeleri aracılığıyla incelenmelidir.
- Geniş çaplı örneklemlerden nicel veriler toplanarak bu verilerin istatistiki yöntemlerle çözümlenmesi ve bulguların genellenmesi amaçlanır.
Nitel Yöntemler
- İnsanların sosyal dünyayı nasıl anladığını, deneyimlediğini, yorumladığını ve ürettiğini anlamak önemlidir.
- Toplumsal yasalara ulaşmaktan çok bireylerin ve grupların toplumsal yaşama dair anlamlandırmaları, bakış açıları ve özgün deneyimleri önem taşır.
- Nitel araştırma yöntemleri yorumlayıcı yaklaşıma dayanır. Yapılandırılmamış gözlem ve görüşme gibi tekniklerin kullanıldığı, olayların kendi doğal ortamları içinde gerçekçi biçimde incelendiği araştırmalardır.
Kaynak: 12. Sınıf Sosyoloji ders kitabı
