Sosyal değerler bir toplumda ulaşılmak istenen ideal ölçütleri gösterir. Sosyal normlar ise bir toplumdaki kurallar bütünüdür. Sosyal yaşamın ve toplumsal bütünlüğün temelini oluşturan bu kavramların özellikleri aşağıda ele alınmıştır.
1- Sosyal değerler
Sosyal değerler din, dil, ahlak, hukuk, ekonomi ve politika gibi pek çok farklı alana ilişkindir. Değer kavramı soyut ve somut anlamlarda kullanılabilir. Soyut bir kavram olarak değer; “iyi”, “arzu edilir” veya “değerli” olanı ifade etmeye yönelik kullanılırken somut bir kavram olarak değerli olduğuna hükmedilen varlıklar için de kullanılır.
Sosyal Değerlerin Özellikleri
- Toplumda kuşaktan kuşağa aktarılır.
- Toplumsal kurallara temel oluşturur ve zorlayıcıdır.
- Toplum bireylerinin ortak duygu ve düşüncelerini yansıtır.
- Toplumun birliğini güçlendirir.
- Toplumdan topluma ve zamanla değişir.
2- Sosyal normlar
Normlar, bir toplumda bireylerin neleri yapıp neleri yapamayacağını gösteren standartlar veya kurallardır. Temelinde sosyal değerler olan normlar, hayatın birçok alanında bireylerin davranışlarını şekillendirir. Toplum içinde (iş yerleri, törenler, mahkemeler, trafik, okullar vb.) nelerin yapılmaması gerektiği normlarla belirlenir.
Normlar, bireylerin toplumsallaşma süreci içinde öğrenilir ve birer alışkanlık hâlini alır. Birey çoğunlukla bir norma uyduğunun farkına dahi varmaz, otomatik olarak onu uygular. Toplumun birer üyesi olarak çocuklara toplumun standartlarına göre doğru olan öğretilir ve onlardan bu öğretilere uymaları beklenir.
Her toplumun sahip olduğu normların önem dereceleri farklılık gösterir. Bazı normlar bir toplumun devamlılığı için daha önemliyken bazıları çok önemli olmayabilir. Örneğin kişinin yemek yerken ağzını şapırdatması veya arkadaşlarına kaba davranması önemli bir norm ihlali değildir. Ancak vatanına ihanet eden bir kişinin ihlal ettiği norm büyük bir cezayı gerektirir. Normlar yoluyla toplumun kontrolü gerçekleşmektedir. Çünkü normları geçerli kılan ödüllendirme ve cezalandırmadır. Ödüllendirme ile istendik davranışlar pekiştirilir ve bu davranışların gelecekte tekrarlanma olasılığı artar. Ceza yoluyla ise istenmedik davranışların ortadan kaldırılması amaçlanır.
Öte yandan normlar gündelik faaliyetleri düzenler ve bireylere rehberlik eder. Hatta normlar ihlal edilmeden onların norm olduğunun farkına bile varılmaz. Örneğin konser bileti kuyruğunda insanların belirli bir sırada beklemesinin bir norm olduğunu, birisi bir başkasının önüne geçip bilet almaya kalkışınca anlarız.
Kaynak: 12. Sınıf Sosyoloji ders kitabı
