Burun, nefes ve koku alma organı olarak iş görür. Solunan havayı ısıtma, temizleme ve nemlendirme gibi görevleri vardır. İnsanların koku duyusu, uçucu ve mukusta çözünebilen kimyasalları algılar. Koku reseptörleri burnun üst kısmında sarı bölge adı verilen yerde bulunur. Reseptör hücrelerin algılayıcı uçlarında yer alan siller, kokuyu algılar ve uyarı, hücrelerin kendi aksonları aracılığı ile beynin ilgili merkezine iletilir.
Duyu hücrelerinin sillerinin bulunduğu bölgede mukus tabakası vardır. Cisimlerin kokularının algılanabilmesi için koku moleküllerinin mukusta çözünmesi gerekir. Koku reseptörleri çok çabuk adapte olur. Kokunun alındığı ilk saniyede yaklaşık %50 adaptasyon gerçekleşir, daha sonra adaptasyon yavaşlayarak devam eder ve birkaç dakika aynı koku ile karşılaşan kimse kokuyu algılamamaya başlar. Kişinin kendi ten kokusunu veya üzerine sıktığı parfüm kokusunu bir süre sonra algılayamamasının sebebi budur.
Biyoloji » Duyu organları » Burun
Burun estetiği
Burun estetiği, günümüzün en çok tercih edilen estetik ameliyatıdır. O kadar ilerlemiştir ki hakkında birçok bilimsel makaleler yazılmıştır. Üzerine derin araştırmalar yapılmış bir ömür burun estetiği için tüketilmiştir.
Yapılan araştırmalarda ülkemizde en çok tercih edilen estetik çeşidi %50 den fazlayla burun estetiğidir. İnsanlar ön yargılarını aşarak eski burunlarından kurtularak yepyeni mükemmel bir burna kavuşuyorlar. Hatta burun estetiği sadece komple burun kısmını da kapsamıyor. İsteyen sadece burnunun ucuna da estetik yaptırabiliyor. Üzerinde geniş kapsamlı araştırmaların yapılma nedeni de insanların tercihlerinin farklı olması. Sadece yan burun kemiklerinin düzeltilmesini isteyen birine komple ameliyat yapılmaz. Ona lokal estetik yapılır.
Estetik hataları
Başarısız bir burun estetik operasyonundan geçen ve nihai bir düzeltme isteyen hasta genellikle ilk bakışta fark edilenden daha karmaşıktır. Durumun psikolojik tarafından daha önce bahsedilmiştir ancak bu tarafın yeterince vurgulanması mümkün değildir. Her bir kozmetik hastasının değerlendirilmesi motivasyon ve beklentilerin değerlendirilmesini garantilese de, cerrahi müdahaleye başlamadan önce bu demografi tamamen anlaşılmalıdır. Her bir konsültasyonun tamamlanmasından önce özellikle üç konu hakkında bilgi sahibi olmak gerekir: motivasyon, beklenti ve işbirliği.
Özellikle de fonksiyonel değilse, revizyon rinoplastisine ilişkin motivasyon karmaşık ve aldatıcı olabilir. Daha fazla düzeltme istemenin pek çok mantıklı nedeni vardır ancak kişi art niyetli hastalara karşı ihtiyatlı olmalıdır. Çünkü bu durumlarda fazladan bir cerrahi müdahale hastaya yalnızca yetersizlik ve eksiklik hissi yaşatır. Ayrıca cerrahi müdahaleye ilişkin spesifik beklentiler tanımlanmalı ve bu konuda bir anlaşmaya varılmalıdır.
Bu beklentiler ulaşılabilir olmalı ve taraflar bunun istenen sonuç olduğu konusunda anlaşmalıdır. Birçokları için tartışmalı bir konu da olsa, bu açıdan bilgisayar ile canlandırmanın da önemli bir rolü vardır. Bunun dışında güneşe maruz kalmaktan ve travmadan kaçınmak gibi operasyon sonrası talimatlara uyulması konusunda hasta ile işbirliği de önemlidir. Bu özellikle de rekabet içeren sporlarla ilgilenen genç erkeklerle çalışıldığında söz konusudur. İlk konsültasyon sırasında tartışma, ilk cerraha ve ona karşı duyulan memnuniyetsizliğe neden olabilir.
Zamanın büyük bir kısmı daha önceki operasyona ilişkin kızgınlığın ortadan kaldırılmasına ve ilgilinin geçerli duruma ve onarım seçeneklerine çekilmesine harcanabilir. Bu durumda hasta, ilk cerraha karşı geliştirdiği derin suçlama hissine bir destek bekliyor olabilir. Genel bir politika olarak, orijinal işlem tartışılarak bir duyarlılık geliştirmek amacınıza zarar verebilir ve ben genellikle bu şekilde ilerleyen bir konuşmanın yönünü değiştiririm. Ancak orijinal koşul ve oluşan değişiklik miktarı ile ilgili bir fikir edinip hastanın memnuniyetsizlik nedenini tam olarak belirlemek önemlidir.
Burun estetiği ameliyatı olacak kişilerin psikolojisi
Burun estetiği, ABD’ de en popüler kozmetik uygulamalardan birisidir. 2006 yılında yapılan 141.912 uygulama, rinoplastiyi altıncı en yaygın kozmetik cerrahi girişim yapmıştır. Uygulamaların çoğunluğunu primer vakalar oluşturmasına rağmen, önemli bir oranı da sekonder veya revizyon vakaları oluşturmaktadır. 1997 yılında Amerika Plastik Cerrahi Derneği tarafından bir önceki yılın revizyon burun estetiği uygulama oranı % 22 olarak bildirilmiştir. 1990′ lı yılların başlarında 218 burun ameliyatı hastasının retrospektif analizi sonucunda revizyon oranı % 10 olarak bulunmuştur.
Primer veya revizyon rinoplasti isteyen ve uygulanan hastaların psikolojik özelliklerinin anlaşılması birkaç nedenden dolayı önemlidir. Birincisi, burun estetik ameliyatı gibi kozmetik uygulamalar sıklıkla psikolojik müdahalelerin benzeri olarak görülür; başarılı olduğu zaman hastanın psikososyal menfaati ile sonuçlanır. İkincisi, belirli bir kısım hastalar için, özellikle de tanımlanmış psikiyatrik bozukluğu olanlar için burun estetiği veya rinoplasti revizyonu faydalı olmayabilir. Bu gibi nedenlerden dolayı burun ameliyatı hastalarının psikolojik özelliklerinin anlaşılması, hem hasta seçimi, hemde tedavinin sonucunu etkileyebilir.
Burun estetiğinin popülaritesini koruması nedeniyle, literatürde rinoplasti hastalarının psikolojik özellikleri önemli oranda ilgi odağı olmuştur. Biraz daha az olmakla birlikte, revizyon rinoplasti hastalarının psikolojik özellikleri de gereken ilgiyi görmüştür. Bu bölümde genel olarak rinoplasti hastalarının psikolojik özellikleri ile ilgili yapılan çalışmalar gözden geçirilecektir. Ayrıca primer ve revizyon rinoplasti hastaları arasında daha yaygın bir psikiyatrik bozukluk olan beden dismorfık bozukluğu gözden geçirilecektir. Rinoplasti hastalarının ameliyat öncesi psikolojik fonksiyonlarının değerlendirilme stratejileri de anlatılacaktır.
Burun Estetiği Hastalarının Psikolojik Özellikleri ile İlgili Çalışmalar
Plastik cerrahlar ve ruh sağlığı uzmanları uzun bir süredir burun estetiği hastalarının psikolojik özellikleri ile ilgilenmektedirler. İlk araştırmalar 1940 ve 1950 li yıllarda rapor edilmiştir. Bunlar ve daha sonra 1960 lı yıllarda yapılan çalışmalar öncelikli olarak kliniğe uyarlanmış psikodinamik görüşmelere dayanıyordu. Bu teorik uyarlamalardan hareketle burnun sıklıkla penis; sembolize ettiği kabul edilmiştir. Burun estetiği isteği, bireyin bilinçsiz olarak, cinsiyet değiştirme isteğinin veya seksüel çatışmalarının burnuna yansıtması olarak yorumlanmıştır.
Doğal olarak bu çalışmaların sonuçları burun estetiği hastalarının çoğunu psikolojik olarak rahatsız etti. Bir grup araştırmacı bütün rinoplasti isteyen hastaların aslında psikolojik bozuklukları bulunduğunu varsaydı. Diğer çalışmalar yüksek oranda kişilik bozuklukları rapor ettiler. Ayrıca bu bozuklukların ameliyat sonrası şiddetlendiğini de belirttiler. 1970 ve 1980 li yıllarda, araştırmacılar çalışmalarında güvenilir ve geçerli psikometrik ölçümler kullanmaya başladılar. Çeşitli kontrol grupları ile ameliyat öncesi ve sonrası değerlendirmeler sıklıkla daha önce yapılan çalışmaları geçersiz kıldı. Sonuçlar hastaların daha önce rapor edilenlerden çok daha az oranda ameliyat öncesi psikopatolojik sorunları olduğunu gösterdi.
Diğer çalışmalar ameliyattan sonra psikososyal düzelmeler bildirdiler. Örneğin Minesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri kullanılarak yapılan bir çalışma, 90 hastalık bir grupta ameliyat öncesi kişilik profillerini normal olarak buldu. Ameliyat sonrasında kişilik profillerinde değişiklik meydana gelmedi ve hastalar ameliyatın kendi üzerlerinde pozitif etkileri olduğunu bildirdiler.
Estetik ameliyatı ile burun tıkanıklığı tedavisi
Daha önceden burun estetiği geçirmiş hastalarda fonksiyonel şikayetler sıktır ve revizyon burun ameliyatı sırasında cerrahi planlanmanın ayrılmaz bir parçasıdır. Nadir olmayarak, hastalar fonksiyonel ve estetik çelişkilerde bulunabilir ki belirli alanlarda burun dışı çok genişken ortaya yeni çıkmış bir konjesyon izlenebilir. Kozmetik sonuçlar açısından, bir çok hasta devam eden burun tıkanıklığından ve kollapsdan dolayı tatminsizdir.
Cerrahi sırasında anlamlı bir nazal çatı sağlamak son derece önemlidir.Daha da fazlası önceden cerrahi işlem geçirilmiş olması, revizyon vakalarında daha da fazla sabırsızlık ve kuşkuculuk olmasına neden olur. Akılda bunları tutarak, plastik cerrahın burun tıkanıklığının sadece anatomik sebeplerini değil ayrıca hastanın diğer cerrahi işlemle ilgili psikolojik beklentilerini de detaylı olarak preoperatif değerlendirmesi zorunludur.
Tıkanıklık, nazal hava yolunun medikal durumlarını içeren, çok değişik nedenlerle olabilir ve bunlar cerrahın aklında sürekli olmalıdır. Primer rinoplastiden sonraki tüm havayolu tıkanıklıkları “spreder” greft kullanılarak düzeltilemeyebilir. Nazal havayolu tıkanıklığının anatomik etiyolojisi kompleks bir olaydır ve genellikle çok basitleştirilir. Her hastanın kollapsının ya da havayolu darlığının “merkez üssü” değişik noktalarda bulunabilir ve ilk önce tespit edilmeli ve düzeltici manevra buralara uygulanmalıdır.
Çöken yan duvarların cerrahi tedavisi
Yan duvarların çökmesi paradoksal olarak konkav lateral kuruşlara sekonderse olaya katılan segmentlerin çıkarılması ve 180 derece çevirilmesi ile düzeltilebilir. Eksizyon sırasında nazal mukoza dikkatlice korunmalıdır. Bu manevra tip kompleksine ve destekleyicilerine bazı instabiliteler sağlayabilir ve anastomozlar tip grefti ya da spanning greftlerde desteklenmelidir. Aşırı durumlarda etkilenen seğmeni lateral kenara kadar uzanabilir ve en iyisi nazal tipden kemik piriform açıklığın lateraline kadar uzanan yeni bir kıkırdak greft ile onarım yapılmalıdır.
Bu greft septumdan ya da kulakdan alınabilir. Bu tam olarak Mohs işleminden sonra nazal yan duvarlar boyunca kullanılan “batten” greft gibidir. Fonksiyonel ve rekosntrüktif burun estetiği sırasında bu tür uygulamalar geniş oranda kullanılabilmektedir. Fonksiyonel burun estetiğinde en sık kıllanılan işlem nazal yan duvarlara “batten” greft yerleştirilmesidir. İnternal valvin düzeltilmesi dışında çökmeye dayanmak için sağlamlığın arttıtırılmasını ve yan duvarların güçlendirilmesini amaçlamaktadır. Daha önce de tartışıldığı gibi çökmenin dikkatli muayenesi ve merkezin belirlenmesi önemlidir.
Bunalr bir kere belirlendikten sonra greftler buna göre genellikle intervalv alanıyla daha az sıklıkla eksternal valve yerleştirilirler. Rekonstrüktif burun estetik sırasında batten greftler genellikle lobül bölgesine yerleştirilirler ve alar rimi kaudal yönde kuvvetlendirir. Greft materayali olarak seçimi doğal eğiminden tahmin edilebilen miktarından ve ulaşma yerinden dolayı konkal kıkırdak olmalıdır. Septal ve kotsal kıkırdaklar makul seçeneklerdir. Bazı cerrahlar tarafından yan duvar rekonstrüksiyonunda allogreft materyallar değişik derecelerde başarı oranlarında kullanılmaktadır.
Bu batten greftler en iyi desteği ve yan duvarların lateralizasyonunu sağlayacak şekilde biçimlendirilmelidir. Lateralde kemik apertura piriformis üzerinde duracak ve mediale havayoluna kaymayacak kadar uzun olmalıdır. İntra nazal mukozanın hemen üzerine kadar uygun bir cep hazırlanmalıdır. Disseksiyon açısından dolayı bu genelde doğal olmayan bir manevradır ve çok yukarı çıkma eğilimindedir. Cep çökmenin merkezine yerleştirilmeli ve eksternal olarak supraalar çizgiye karşılık gelmelidir. Lateral rtazal arter çok yakındadır ve künt disseksiyon uygulanabilir.
Greft kemik kitlenin lateralinde yerleşir ve medialdeki doğal kıkırdak çerçeveye hafifçe tutturulmalıdır. Tam kat fıksasyon sütürü intranazal mukozayı grefte kadar çeker ve potansiyel ölü boşluğu oblitere etmek için konulmalıdır. Bu sütür yan duvar mukozasını laterale çekmek için kritiktir. Greftin son pozisyonu mevcut kıkırdağın üzerinde olmadığı için anatomik değildir. Lateral duvar “batten” greftler intervalv kollapsından farklı durumlarda da kullanılmaktadır. Alt lateral kıkırdakların vertikal bölünmesi dar ve çöken yan duvarlar yaratır ki kötü yerleşmiş lateral krusların lateralize edilmesi ve desteklenmesi için kıkırdak grefüerle düzeltilmelidir.
Parantez deformiteli hastalıklardaki tıkanıklıklar genellikle malforme lateral cruranın daha fizyolojik yere direkt transpozisyonu ile tedavisi yapılır sıklıkla yan duvarlar intervalv alanına yerleştirilen “batten” greftler ile desteklenir. Burun ucu daraltması işlemi uygulanan hastalarda düzeltme genellikle küçük greftlerle yapılabilir bu “lateral krural strat” greftler krural kıkırdak ve vestibuler mucoza arasına yerleştirilebilir. Şiddetli durumlarda tüm lateral crus rezeke edilebilip konkav deformitede olduğu gibi anatomik olmayan konkav kartilaj greft ile değiştirilebilir.
Revizyon burun estetiği için gelen hasta estetik kaygıları yanı sıra fonksiyonel kaygıları da vardır ve hata toleransı çok azdır. Revizyon rinoplasti uygulayacak olan cerrah burun anatomisi ve fizyolojik fonksiyonunu tam anlamalı ve oluşabilecek komplikasyonları önceden sezebilmeli ve giderebilmelidir. Tıkanıklığa neden olan kısım belirlenmeli ve bunun tedavisine yönelik uygulamalar yaparak tatmin olan hasta grubu arttırılabilir.
