Felsefi metin, makale okumak kadar felsefi deneme yazmak da çaba gerektiren bir faaliyettir. Yazmak bir tür düşünmektir. Birçok filozof için yazmak, düşüncelerinin kaynağı olan bir faaliyettir.
Genel anlamda deneme, yazarın kendi isteğine göre seçtiği herhangi bir konuda kesin yargılara varmadan kişisel düşüncelerini kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi bir ûslup ile yazdığı yazılara denir.
Deneme, yazarın gözlemlediği ya da yaşadığı olay, olgu, durum ve izlediği varlıklarla ya da herhangi bir kavramla ilgili izlenimlerinin belli bir plana bağlı kalmayarak, tamamen kendi kişisel görüşüyle serbestçe yazıya döktüğü kısa metinlerdir. Deneme yazarı öne sürdüğü düşünceyi doğrulama, ispatlama, kanıtlama kaygısı taşımaz. Denemenin inandırıcılığı, ele alınan konunun içtenlikle anlatılmasından kaynaklanır.
Deneme yazarı için konu amaç değil, araçtır; kendi fikirlerini söyleyebilmesi için birer sebep durumundadır. Deneme yazarı irdelemelerinde tamamen kendini, kendi bilgi ve kültür birikimini, beğeni düzeyini esas alır. Deneme yazarı düşüncelerini kaleme alırken okuyucuyu hesaba katmaz. Okuyucunun vereceği tepki konusunda herhangi bir kaygı taşımadan konusunu dilediği şekilde seçer, istediği tarzda işler. Denemeler konuların genellikle derinlemesine işlendiği yazı türleridir. Denemenin en belirgin özelliği, yazarın konuyu kendi kendine konuşuyormuş gibi kaleme almasıdır.
Denemenin bu özelliği Nurullah Ataç’ın şu sözleriyle özetlenebilir: “Deneme ben’in ülkesidir. “Ben” demekten çekinen, her görgüsüne, her görevine ister istemez benliğinden bir parça kattığını kabul etmeyen kişi denemeciliğe özenmemelidir.”
Bu türün ilk ustalarından Montaigne, denemenin ilkelerini şöyle anlatmaktadır: “Herkes önüne bakar, ben içime bakarım; benim işim yalnız kendimledir. Hep kendimi gözden geçiririm, kendimi yoklarım, kendimi tadarım… Bir şey öğretmem, sadece anlatırım.” Bu bağlamda denemenin her cümlesinde yazarın kendisi vardır. Okuyucu ile yazar arasında bir duygu, düşünce ve ruh alışverişi oluşur. Esere hâkim olan unsur, insanın ta kendisidir.
Edebi denemenin en meşhur ismi Montaigne’dir. Montaigne, denemelerini oluştururken Cicero ve Platon’un felsefe içerikli diyalogları ve mektuplarından esinlenmiştir. Felsefi denemelerin en çok bilinen ismi ise Francis Bacon (Frens Beykın,1561-1626) dır. Ayrıca Friedrich Nietzsche (Frederik Niçe), Immanul Kant ve Simone De Beauvoir (Dö Bovuar) bu türün en çok bilinen temsilcilerindendir.
