Bir cismin yol boyunca yaptığı yer değiştirmeye hareket denir. Göreceli bir kavram olan hareketi bu konuda daha yakından tanıyacağız.
1- Hareketin Göreceliliği
Hareket göreceli bir kavramdır, bu nedenle gözlemci tarafından sabit kabul edilen noktaya göre ifade edilir. Gözlemci tarafından belirlenen sabit noktaya referans noktası denir.
Aynı hareket farklı gözlemciler tarafından farklı algılanabilir. Örneğin bir otobüs yolculuğunda yanımızda oturan kişiye göre otobüs ve yolcular duruyor olarak ifade edilir. Ancak dışarıda bulunan kişilere göre otobüs ve yolcular otobüsle birlikte hareket hâlindedir.
Bu örnekten de anlaşılacağı gibi bir referans noktasına göre durgun olarak görülen bir cisim başka bir referans noktasına göre hareketli olarak ifade edilebilir.
2- Hareketlerin Sınıflandırılması
Çevremizdeki hareketleri izledikleri yörüngelere göre öteleme hareketi, titreşim hareketi ve dönme hareketi olarak üç grupta toplayabiliriz.
a- Öteleme Hareketi
Cisim yörüngesi boyunca dönmeden yer değiştiriyor ise yaptığı harekete öteleme hareketi denir. Bir arabanın düz bir yolda ilerlemesi öteleme hareketidir.
b- Titreşim Hareketi
Bir cisim iki nokta arasında gidip gelme hareketine titreşim veya salınım hareketi denir. Saat sarkacının veya salıncağın sallanmasını, gitar telinin titreşmesini titreşim hareketine örnek verebiliriz.
c- Dönme Hareketi
Cisim sabit bir nokta etrafında dönerek hareket ediyorsa bu harekete dönme hareketi denir. Bir dönme dolabın yaptığı hareketi, saatin akrep ve yelkovanının hareketini dönme hareketine örnek verebiliriz.
Bir hareketli birden fazla hareketi bir arada yapabilir. Örneğin bisiklet in yolda hareket ederken yaptığı hareket hem öteleme hem de dönme hareketidir.
3- Hareketin Temel Kavramları
a- Konum, Yer değiştirme ve Yol
- Konum: Bir cismin belli bir referans noktasına göre yönlü uzaklığına denir. Konum vektörel bir büyüklüktür.
- Yer değiştirme: Bir hareketlinin konumunu değiştirmesine yer değiştirme denir. Yerdeğiştirme vektörel bir büyüklüktür. Matematiksel olarak yer değiştirme cismin ilk konum vektörü ile son konum vektörü arasındaki farka eşittir.
Yer değiştirme= Son Konum – İlk Konum
ΔX=Xson-Xilk
- Yol : Aracın bir A noktasından B noktasına hareketi boyunca izlediği yörüngenin uzunluğuna yol denir.
b- Sürat ve Hız
- Sürat: Bir hareketlinin aldığı yolun geçen zamana oranına denir. Yol ve zaman skaler büyüklük olduğu için sürat de skaler bir büyüklüktür. Süratin SI’da birimi m/s’dir. Sürat matematiksel olarak
Sürat = Alınan yol / Geçen zaman
- Hız: Bir hareketlinin yer değiştirmesinde bu yer değiştirme için geçen zamanın oranına hız denir. Hız vektörel bir büyüklüktür. SI’da birimi m/s’dir.
c- Düzgün Doğrusal Hareket
Düz bir yol boyunca ilerleyen hareketlinin yaptığı harekete doğrusal hareket denir.
Düz bir yolda ilerleyen tren veya motorsiklet doğrusal hareket yapar. Hareketli düz bir yol boyunca hızını değiştirmeden hareket ediyorsa yaptığı harekete düzgün doğrusal hareket denir.
ç- Ortalama Hız
Bir hareketlinin hızı sürekli aynı değerde olmayabilir. Bu nedenle hareketin başlangıcından bitişine kadar geçen sürede ortalama hızdan söz etmek daha doğru olur. Bir hareketlinin ortalama hızı hareketlinin toplam yer değiştirmesinin bu yer değiştirme için geçen süreye oranına eşittir.
Ortalama hız = Toplam yer değiştirme / Geçen zaman
d- İvme
Bir hareketlinin birim zamanda (1 saniyede) hızında meydana gelen değişikliğe ivme denir. İvme de hız gibi vektörel bir büyüklüktür, birimi m/s2dir.
Bir Boyutta Hareket Video Anlatım
Bir boyutta hareket konusunu aşağıdaki video anlatımları sırası ile izleyerek daha kapsamlı şekilde anlayabilirsiniz.
