Aristoteles, önemli bir sistem filozofu ve Platon’un öğrencisidir. Düşüncelerini anlayabilmek adına Aristoteles’e iki ayrı açıdan bakılabilir. İlki kendinden önceki filozofların düşüncelerini irdelemiş ve farklı filozofların çözümler getirdiği problemlere Aristoteles’te kendi çözümlerini sunmuştur ayrıca bu düşüncelere eserlerinde de yer vermiştir.
Aristoteles, bu yaklaşımı nedeni ile ilk felsefe tarihçisi olarak kabul edilmektedir. Her zaman öğretici bir dil kullanan Aristo, problemlere sistematik bir şekilde yaklaşmıştır.
İkincisi ise Aristoteles’in felsefe dışında (bilim, sanat v.b) alanlara da çalışmaları ile katkı sağlamış ve düşüncelerinin günümüze dek ulaşıp hala etkili olmasıdır.
Aristoteles’in etkisi özellikle Hristiyan ve Müslüman coğrafyalarında bulunan felsefenin temelinde 2-15. yüzyıl arasında hissedilmiştir. Bu dönemlerin düşünce dünyasının şekillenmesinde Aristoteles’in fizik ve mantık alanında yaptığı çalışmalar etkili olmuştur.
Eserleri İslam dünyası tarafından Arapça’ya çevrilerek üzerinde yapılan çalışmalar bilim ve felsefe alanına büyük katkılar sağlamıştır. Bu nedenle İslam filozofları tarafından “ilk öğretmen” unvanına layık görülmüştür.
Aristoteles’in Varlık Anlayışı
Aristoteles, varlığın görünümünün sürekli değiştiğini belirtir. Değişen şeyin, maddenin değişim sırasında özünü koruduğuna inanır. “Gerçek varlık nedir?” Sorusuna hocası Platon’un görüşünü eleştirerek cevap verir. Platon, gerçekliğin fenomenden farklı olduğunu düşünüyordu.
Ona göre gerçeklik, idealar dediği fikirler dünyasındadır ve fenomenler onların kopyalarıdır. Öte yandan Aristoteles, Platon’un aksine gerçekliğin maddenin özünde var olduğunu iddia eder ve başka bir dünyada olmadığına inanır. Aristoteles’e göre, varoluştaki değişiklikler, tözlerinin veya özlerinin değişmesini gerektirmemektedir. Varlıkların özlerini koruyarak başka varlıklar haline geldiklerini iddia ediyor.
Aristoteles, madde ve form arasındaki ilişki ile değişim problemini irdeler. Bu nedenle O’nun için duyular tarafından algılanan her şey figüratif bir maddedir. Her madde, bir yada birden fazla maddenin kombinasyonunun sonucunda meydana gelen bir formdur. Bu, kendisinin meydana getirdiği başka bir formun da maddesidir.
Aristoteles’e göre doğada var olan her şeyin bir nedeni vardır. Aristo, bir şeyi ve dünyadaki işlevini dört neden ile açıklar.
- Maddî neden, söz konusu oluşumun meydana geldiği ham madde.
- Şeklî (formel) neden, tam olarak gerçekleştirildiği zaman, nesnede
şekillenmiş olan örnek ya da yapı. - Fiilî neden, olguyu etkin olarak üreten aktif oluşum.
- Gai neden, oluşumun yönlendirildiği sonuç ya da amaç.
Aristoteles’in Bilgi Anlayışı
Aristoteles’in bilgi anlayışı onun felsefesinin sistematiğini oluşturan etkendir. Aristo “bütün insanlar doğal olarak bilmek isterler” der.
Tüm bilgileri düşünce teorisi ile açıklayan Platon’dan farklı olarak Aristoteles, düşüncenin duygu ve düşünce yoluyla gerçekleştiğine inanır.
Aristo, duyuları etkileyen form almış maddelerin bilinen şey olduğunu savunmaktadır. İnsan, akıl yolu ile maddelerin ne olduğunu anlayabilir ve kendi potansiyeli ile maddeleri algılayabilir. Aristo, bir şeyin biliniyor olması onun nedenlerinin de biliniyor olduğunu söyler. Aristoteles, “doğru tümel önermeler ile tikel önermeler arasında akıl yürütme yöntemi ile bilgi kurulabilir” der. Bilgi, alakadar olduğu nesne ile aynı ve nedenlerinin bilgisidir görüşünü savunur.
Aristoteles, nesnelerin bir kavram ile eşleştirilerek ne olduğunun açıklanabileceğini söyler. “Bu taştır” dediğimizde karşımıza çıkan nesneyi taş kavramı ile açıklamış oluruz. Varlığın tanımı ve o varlığa ait kategoriler aracılığı ile nesneler olanaklıdır. Bu nedenle, bir varlıkla ilgili bilgilerin varlığın ait olduğu kategoriye göre bulunabileceğini belirtir.
Aristoteles’in Değer Anlayışı
Aristoteles, “Nikomakhos’a Etik” adlı eserinde ahlak hakkındaki görüşlerine yer vermiştir. Nikomakhos, bu eseri Aristoteles’in ölümünden sonra yayımlattığı bilinen oğludur.
Her eylemin özünde iyi olanı arzuladığını söyleyen Aristoteles, bu iyinin ne olduğunu sorgulamaktadır. Yapılan her türlü eylemin iyi ile ilgili bir amacı olduğunu söylemektedir. Aristo’ya göre insan iyi ile mutlu ve huzurlu olabilmektedir, en güzel ve hoşa giden kavram mutluluktur. Ruhun amacı mutluluktur bu amaca uygun yapılan davranış aynı zamanda erdeme uygun yapılmıştır. Bu nedenle erdemin araştırılması gereken bir şey olduğu ve bu erdemlerin insan ruhuna ait olduğunu söylemektedir. Erdem insan huyunun bir özelliğidir.
Aristoteles erdemi iki farklı şekilde açıklamaktadır. Bunlar düşünce ve karakterdir. Karakter erdeminin alışkanlıklarla düşünce erdeminin ise eğitim ile kazanılabileceğini söyler. Karakter erdeminin doğuştan kazanılan bir şey olmadığını ve çevre ile yapılan etkileşim neticesinde kazanilebileceğini savunur. O’na göre insan eylemlerinin aşırı veya eksik yapılıyor olması o insanı mutsuz etmektedir.
O, erdemili olmayı bu iki uç arasında orta yolu bulmak olarak tanımlamaktadır. Eylemlerin aşırı yada eksik yapılması erdemliliği bozmaktadır. İnsanlar kendi iradeleri ile orta yolu bulabilirler. Erdemli bir insan olmak buna bağlıdır. Günümüzde “altın orta” olarak bilinen görüştür Aristoteles görüşü.
Aristoteles’in sisyaset görüşlerine de zemin teşkil eden eseridir “Nikomakhos’a Etik”. Aristo, toplumsal ortamın mutluluğun yaşanması için doğru ortam olduğunu savunmaktadır. Buna göre bir insan sosyal değil ise mutluda değildir. İşte Aristoteles’in “İnsan, doğası gereği siyasi bir hayvandır.” sözü ile anlatmak istediği de budur. Toplumsal ve siyasal düzen içerinde mutluluğun sırrının olduğunu savunmaktadır ve devletin bir takım düzenlemeler yaparak insanları mutlu edebileceğini söyler.
Aristoteles’in iyilik ve erdemlerle şekillenen ahlaki davranışını açıklamak, modern dünya toplumunun bir üyesi olarak sorumluluklarını anlamak ve insanlara fayda sağlamak için önemlidir.
Konu Özeti
Konuyu kısaca gözden geçirelim. Aristoteles’in varlık, bilgi ve değer anlayışları aşağıda kısaca verilmiştir.
- Varlık anlayışı: Aristo, varlıkların ayrı bir dünyada değil maddelerin özünde olduğunu savunur.
- Bilgi Anlayışı: Aristoteles’e göre bilgi edinme yetisi akıldır. Akıl da edilgin (pasif) ve etkin (aktif) olmak üzere ikiye ayrılır. Bilginin malzemesini edilgin akıl yani duyular verir, onu biçimlendiren ise etkin akıldır. Kaynak
- Değer anlayışı: Her eylemin özünde iyi olanı arzuladığını söyleyen Aristoteles, bu iyinin ne olduğunu sorgulamaktadır. Yapılan her türlü eylemin iyi ile ilgili bir amacı olduğunu söylemektedir. Aristo’ya göre insan iyi ile mutlu ve huzurlu olabilmektedir, en güzel ve hoşa giden kavram mutluluktur.
